Sinds de Wereldgezondheidsorganisatie op 11 maart COVID-19 als een wereldwijde pandemie bestempelde, heeft de Europese Unie verschillende pakketten aan maatregelen genomen om de lidstaten te ondersteunen. Het Europees continent blijft een van de epicentra van de pandemie, hoewel de laatste cijfers een hoopvolle daling lijken aan te tonen. Stilaan beginnen de lidstaten en de Europese Unie zich te buigen over het vraagstuk over hoe de geldende maatregelen geleidelijk aan afgebouwd kunnen worden.
Sinds het uitbreken van de crisis hebben de lidstaten in vele gevallen een eigen antwoord gezocht op de pandemie, wat verschillende maatregelen tussen en binnen lidstaten tot gevolg had. De voornaamste reden hiervoor is dat gezondheidszorg een nationale bevoegdheid is gebleven. Bij het beschermen van de volksgezondheid zitten de lidstaten aan de knoppen. De Europese Unie kan en mag hier enkel een ondersteunende rol spelen en de lidstaten aanzetten tot een zo sterk mogelijk gecoördineerde aanpak. Desondanks heeft de Europese Unie de laatste weken verschillende grote en ingrijpende maatregelen genomen. Ze doet al het mogelijke om dit virus te bestrijden met de middelen en de bevoegdheden die ze gekregen heeft.
Over welke concrete maatregelen gaat het dan?
1. Gezondheidszorg
Reeds vanaf het begin van de crisis werd duidelijk dat de beschikbaarheid van medisch materiaal essentieel zou zijn in het bestrijden van de crisis. De Europese Unie doet er alles aan om lidstaten te ondersteunen in hun zoektocht en aankoop van dit materiaal. Naast deze hoognodige initiële hulp concentreert de Europese actie zich op het aanleggen van noodreserves, het coördineren van grensoverschrijdende samenwerking, het wetenschappelijk onderzoek naar behandelingen en een vaccin.
- De EU organiseerde verschillende groepsaankopen van medisch materiaal. Sinds eind februari zijn vier verschillende openbare aanbestedingen uitgeschreven voor brillen, mondmaskers, beademingstoestellen, testkits en ander laboratoriummateriaal. Daarnaast staan nog nieuwe voorstellen in de stijgers. Op deze manier versterkt de EU de onderhandelingspositie van de lidstaten. Drie van deze vier procedures zitten ondertussen in de laatste fase, waardoor het materiaal snel zijn weg kan vinden naar de lidstaten.
- Om de beschikbaarheid van het broodnodige medisch materiaal in de hand te werken, legde de Europese Commissie ook een exportautorisatie op. Zonder voorafgaande toestemming mag het materiaal niet buiten de EU geëxporteerd worden en komt het terecht bij de Europese lidstaten.
- Naast het aankopen van medisch materiaal, ondersteunt de EU ook de productie ervan in de EU zelf. Europese richtlijnen zorgen ervoor dat de producten voldoen aan de strengste kwaliteitsnormen. De Europese standaarden hiervoor werden ook vrij beschikbaar gemaakt voor alle bedrijven en de goedkeuringsprocedure voor nieuw materiaal werd versneld. Zo kon ook de private sector snel in actie schieten bij de productie van dit essentieel materiaal.
- Daarnaast worden ook in sneltempo Europese noodreserves van medisch materiaal aangelegd. De Europese Commissie draagt hierbij 90% van de kosten en maakt hiervoor 300 miljoen euro vrij, bovenop een eerdere allocatie van 80 miljoen euro. Deze noodreserve zal ingezet kunnen worden om lidstaten en regio’s waar de nood het hoogst is te bevoorraden. Op zaterdag 25 april werd een eerste lading mondmaskers uit de deze Europese noodreserve aan Italië geleverd.
- De Commissie ondersteunt grensoverschrijdende samenwerking in de gezondheidszorg aan de hand van richtlijnen voor nationale, regionale en lokale overheden. Dankzij deze gemeenschappelijke Europese aanpak kunnen patiënten makkelijker over de grens getransporteerd worden, en kunnen teams van zorgverleners vlot tussen de verschillende lidstaten reizen om hulp te bieden.
- Om de zoektocht naar een behandeling of een vaccin voor het coronavirus te versnellen en te ondersteunen, heeft de Europese Commissie samen met de lidstaten een actieplan uitgewerkt. Dit werkt de samenwerking en coördinatie in het onderzoek in de hand. De Commissie ondersteunt 18 verschillende projecten financieel, waarvoor 140 miljoen euro is vrijgemaakt uit het Europees onderzoeksbudget Horizon Europe. Aan de hand van Europese dataplatformen kunnen onderzoekers vlot gegevens met elkaar delen.
2. Controle van de grenzen
Sinds enkele weken gelden er in het merendeel van de Europese landen lockdown maatregelen van verschillende gradaties. Daarnaast hebben 26 van de 27 lidstaten hun grenzen deels of volledig gesloten voor personenvervoer. Alle grensoverschrijdend verkeer binnen en buiten de EU is nog steeds tijdelijk beperkt. Omdat geen enkele lidstaat zelfvoorzienend is, heeft de Europese Unie ook hier actie ondernomen om de continuïteit van de bevoorradingsketen te verzekeren.
- Om de werking van de interne markt niet in het gedrang te laten komen, publiceerde de Commissie al op 16 maart richtlijnen voor grenscontroles voor de lidstaten. Om het vlotte vervoer van voeding, medisch materiaal en andere essentiële goederen te verzekeren introduceerde de Commissie zogenaamde ‘groene’, prioritaire rijstroken op de belangrijkste verkeersassen. Mede dankzij deze maatregelen blijven aanschuiftijden aan de grenzen sinds begin april beperkt tot het absolute minimum.
- Het vervoer in essentiële goederen verloopt niet enkel via de weg, maar ook via de luchtvaart. Daarom laat de Commissie meer vrachtvervoer per vliegtuig toe. Dit vrachtvervoer kan nu ook tijdelijk via passagiersvliegtuigen gebeuren. Indien nodig mogen beperkingen over het nachtelijk vliegen, landen en opstijgen ook tijdelijk versoepeld worden.
- Op voorstel van de Commissie zijn grensarbeiders vrijgesteld van deze beperkende maatregelen. Het gaat dan bijvoorbeeld om gezondheidswerkers, brandweerlui, politiediensten, mensen in de transport- of voedingssector, mensen in de ouderenzorg, … Het is belangrijk dat deze mensen hun job kunnen blijven uitvoeren, ook wanneer deze in een andere lidstaat doorgaat.
- Sinds het begin van de crisis zijn niet alleen grensoverschrijdende verplaatsingen binnen de EU zelf sterk aan banden gelegd, ook alle niet-essentiële reizen van niet-Europeanen naar de EU of de Schengenzone zijn verboden. De Commissie heeft deze periode verlengd tot 15 mei 2020. Deze beperking geldt niet voor Europese burgers die terug willen keren naar huis, noch voor essentiële beroepen zoals dokters, verplegers, bepaalde onderzoekers, grensarbeiders, …
- Door de snelle verspreiding van het coronavirus bevonden veel Europeanen zich nog in het buitenland wanneer de maatregelen van kracht gingen, grenzen sloten en vluchten geannuleerd werden. De Europese Unie speelt een belangrijke ondersteunende rol in de repatriëring van deze Europese burgers, vooral door middel van coördinatie en financiële hulp aan de lidstaten. Sinds het uitbreken van de crisis zijn zo al meer dan 500 000 EU-burgers gerepatrieerd.
3. Socio-economische en financiële maatregelen
De corona pandemie heeft een overduidelijk negatief effect op de Europese economie. Alle lidstaten nemen maatregelen om deze economische schok op te vangen. Ook de Europese Unie stelt alles in het werk om lidstaten, sectoren, bedrijven en burgers financieel te ondersteunen. Naast een reeks noodmaatregelen als onmiddellijk antwoord op de crisis, nam de Europese Unie ook reeds verschillende initiatieven op de langere termijn. Concreet:
- In een eerste fase richtte de Europese Unie een investeringsinitiatief op dat in het totaal 37 miljard euro aan extra investeringen zal losmaken voor de lidstaten in hun strijd tegen het coronavirus. Om dit geld snel bij de lidstaten te krijgen, wordt hun verplichting om 8 miljard aan ongebruikte Europese fondsen terug te betalen, kwijtgescholden. Via een systeem van cofinanciering groeit deze som tot 37 miljard euro. Deze financiële hulp moet gaan naar de ondersteuning van het gezondheidszorgsysteem (bv. voor de financiering van medische apparatuur en medicijnen, test- en behandelingsfaciliteiten, …), maatregelen op de arbeidsmarkt en steun aan getroffen werknemers en kmo’s.
- Er wordt 800 miljoen euro uit het Solidariteitsfonds vrijgemaakt om de overheden te ondersteunen in de aanpak van Corona en het stutten van de nationale begrotingen.
- Inzet van 179 miljoen euro uit het Europees Globaliseringsfonds voor specifieke steun aan werknemers bij faillissement of ontslag.
- De Europese begrotingsregels (het Stabiliteits- en Groeipact) worden maximaal flexibel gemaakt. Dit laat overheden toe om grote investeringen te doen in gezondheidszorgsystemen en financiële steun te geven aan bedrijven en werknemers.
- Om de nodige investeringen door overheden toe te staan worden ook de regels omtrent de staatssteun versoepeld en de goedkeuringsprocedure versneld.
- Binnen het Europees Investeringsfonds wordt nog eens 8 miljard euro vrijgemaakt voor onmiddellijke steun aan getroffen kmo’s.
- De Commissie stelt 3 miljard euro ter beschikking uit de Europese begroting om via een noodinstrument de gezondheidszorgsystemen van de lidstaten rechtstreeks te ondersteunen. Dit geld zal onder meer worden ingezet om medisch materiaal aan te kopen, noodhospitalen te bouwen en medische apparatuur en patiënten over de grenzen te vervoeren.
- Daarnaast wil de Commissie een Europa-breed systeem (SURE) uitrollen waarbinnen 100 miljard euro aan leningen beschikbaar zal zijn om lidstaten te ondersteunen wanneer zij regelingen voor arbeidstijdverkorting en soortgelijke maatregelen nemen. Op deze manier helpt de Europese Unie de lidstaten om de werkgelegenheid te behouden.
- Een aanpassing van de regels voor het Fonds voor Europese hulp aan de meest behoeftigen (FEAD) zorgt ervoor dat organisaties zoals voedselbanken vlotter kunnen werken, fondsen efficiënter kunnen inzetten en hun geld ook kunnen gebruiken voor het aankopen van beschermingsmateriaal.
- Ook de Eurogroep - alle Europese ministers van Financiën van de eurozone - heeft een akkoord bereikt over een pakket aan steunmaatregelen van 540 miljard euro via het Europees Stabiliteitsmechanisme (ESM). Dit is bedoeld om lidstaten, bedrijven en werknemers zo goed mogelijk te ondersteunen in deze tijden, zodat de euro niet te hard lijdt onder de crisis
- De Europese Centrale Bank (ECB) heeft onder meer al aangekondigd dat het 750 miljard euro in de Europese economie zal pompen.
4. Fake news en desinformatie
De Europese Commissie neemt ook het voortouw in de strijd tegen fake news en desinformatie gerelateerd aan het coronavirus. Hiervoor is een speciale website opgericht: https://ec.europa.eu/info/live-work-travel-eu/health/coronavirus-response/fighting-disinformation_nl. Hier worden mythes over de oorsprong en de verspreiding van het coronavirus doorprikt en wordt de juiste informatie verspreid.
5. Gemeenschappelijke aanpak in de versoepeling van de maatregelen
Waar de Europese Unie een coördinerende en leidende rol speelde in het nemen van de maatregelen, neemt ze ook het voortouw in het afbouwen van deze maatregelen. Hoewel elke lidstaat de maatregelen op een ander tempo zal versoepelen, is het essentieel dat de EU-landen hun aanpak zo goed mogelijk onderling coördineren. Om dit in goede banen te leiden werd een Europees stappenplan voor het afbouwen van de inperkingsmaatregelen opgesteld, dat als leidraad moet dienen voor de verschillende lidstaten.